رشتی دوزی

رشتی دوزی یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و از صنایع دستی شهر رشت، استان گیلان است که در فهرست آثار ملی ایران – میراث فرهنگی ناملموس (معنوی) به ثبت رسیده‌است.در دهه ۸۰ شمسی یونسکو نام این رشته را که قبلاً قلابدوزی رشتی بوده به نام دیرین و بومی رشتی‌دوزی تغییر داده است.

رشتی دوزی نوعی از رودوزی‌های سنتی ایرانی است که طی آن زمینه پارچه به وسیله نخ‌های ابریشمین رنگین به گونه‌ای بسیار زیبا و چشم‌نواز تزئین می‌شود. مرکز عمده رشتی دوزی شهر رشت است که به سبب شهرتی که در رشت داشته رشتی دوزی نامیده می‌شود. رشتی دوزی به سه روش ساده، برجسته و معرق دوخته می‌شود کاربرد این هنر از دیر باز تاکنون شامل پرده، فرش، پوشش زین، سجاده، روکش مقابر بزرگان، کلاه، لباس، رومیزی و روتختی است.قلاب دوزی رشت که به رشتی دوزی معروف است یکی از هنر‌های اصیل بانوان شهر رشت در حال حاضر میباشد. قلابدوزی یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی شهر رشت است و عبارت است از تزیین پارچه‌های ارزنده‌ی ضخیم از طریق رودوزی. بدین ترتیب که زمینه‌ی پارچه به وسیله‌ی نخ‌های ابریشمین تزیین می‌گردد. به عبارت دیگر به روی پارچه‌های ضخیم، نقش‌های زیبایی با نخ ابریشمین و وسیله ای که قلاب نام دارد دوخته می‌شود.

در فرهنگ معین قلاب دوزی عبارت است از دوختن نقش و نگار، از ابریشم یا خامه یا رشته‌های طلا و نقشه به روی پارچه با قلاب.
به طور کلی قلاب دوزی هنر دوختن ابریشم است بر پارچه‌ی ماهوت. به قلاب دوزی در اصطلاح فرانسه Broderie«بردوردوزی» هم می‌گویند.

نقوشی که در این هنر به کار می‌روند دو نوع هستند:
۱)گلدوزی که از قدیم بوده و به صورت الگویی ثابت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲)نقوش ابتکاری (ابداعی) به طوری که با نقوش قدیم مطابقت داشته باشد. مثل نقشه، چادری ستونی، هشتی تاجی شب بی حاشیه دارد (در حدود ۳۰ سال پیش، از این طرح استفاده می‌کردند و حاشیه‌ی اطراف آن کار ابتکاری است بدون نقشه روی پارچه قلابدوزی می‌کنند .

به طور کلی نقشه‌های قلاب دوزی را به پنج دسته تقسیم نموده اند:
۱-نقشه‌های اقتباسی: از نقشه‌های قدیم که استاد کارهای قدیمی به حد اعلاء رسانیده بودند.
۲ -نقشه‌های ابتکاری جدید: باید با صنعت قلابدوزی مطابقت داشته باشد.
۳- نقشه آثار قدیمی: برگ،گل و ساقه به رنگ طبعی بروی ماهوت پیاده می‌شد.
۴- نقشه‌ی هندسی:که به شکلهای مختلف میباشد.
۵ -نقشه‌ی سلیقه ای: چنان که از نامش پیداست به سلیقه‌ی افراد بستگی دارد
در گیلان ترسیم نقوش قلابدوزی اغلب ذهنی بوده و اکثرا ًاز قدیم نسل به نسل منتقل شده است. نقوشی که بیشتر مورد توجه بوده و بازار بهتری دارد نقش‌های قدیمی کج بوته ای نقشه ترنجی و گرد می‌باشد.

سوزن دوزان موضوعات مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگ عامه، دینی و اقتصادی را پس از طراحی و نقش پردازی شروع به قلاب دوزی می‌نمودند. از نمونه‌های بسیار نفیس می‌توان به یک جفت به سه شیوه‌ی رایج اشاره نمود که متعلق به سده‌ی ۱۳ه.ق می‌باشد، که استاد حسین رشتی به دستور مخبر الدوله قلاب دوزی نموده است.این کار حداقل ۴ سال به طول انجامید و در نوع خود بی نظیر است

رشتی دوزی در حال حاضر برای تزئین سجاده، جا قرآنی، لبه پرده، زیرلیوانی، رویه میز، رویه کوسن، رویه دمپایی زنانه، کفش زنانه، بقچه سوزنی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد.هم اکنون حدود۲۱۲ هنرمند رشتی دوز در سطح استان گیلان فعالیت می‌کنند

طرح و نقش
نقوش مورد استفاده در رشتی دوزی عبارتند از بازوبندی، بند رومی، بته جفه ترمه‌ای، گل بادامی، بته جقه‌ای شاخ گوزنی، بته جقه قهر و آشتی، گل و بوته، گل و مرغ و..